خرابی چشمی آسانسور

در آسانسورها، فتوسل (Photocell) یا چشمی آسانسور که اغلب با نام پرده نوری (Light Curtain) شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین تجهیزات ایمنی درب اتوماتیک آسانسور است. این دستگاه ایمنی حیاتی با تشخیص وجود مسافر یا مانع در آستانه درب، از وقوع حوادث ناگوار جلوگیری می‌کند. شناخت علل خرابی و روش‌های عیب‌یابی فتوسل برای تضمین عملکرد ایمن و بهینه آسانسور ضروری است.

چشمی آسانسور چیست؟

فتوسل کابین آسانسور یک دستگاه حفاظتی است که بر اساس اصل القای فوتوالکتریک عمل می‌کند. وظیفه اصلی آن تشخیص حضور هر شیء یا فرد در ورودی درب کابین است تا از بسته شدن درب جلوگیری کرده و ایمنی را افزایش دهد.

نحوه عملکرد: این سیستم شامل دو قسمت اصلی است: یک فرستنده (Emitter/TX) و یک گیرنده (Receiver/RX).

فرستنده پرتوهای نوری (معمولاً مادون قرمز) را ساطع می‌کند.
گیرنده این پرتوها را دریافت می‌کند.
اگر مانعی (شخص یا شیء) پرتوهای مادون قرمز را قطع کند، سیگنالی به کنترلر آسانسور ارسال می‌شود که فرمان باز نگه داشتن یا معکوس کردن حرکت درب را صادر می‌کند و شاسی کلید آسانسور نمیکند.

انواع فتوسل بر اساس پوشش‌دهی

در آسانسورها عموماً از دو نوع فتوسل استفاده می‌شود:

نوع فتوسل	توضیحات و عملکرد
فتوسل نقطه‌ای (Spot Photocell)	پرتوهای نوری صرفاً از یک نقطه به گیرنده ارسال می‌شوند. اگر مانع قدری بالاتر یا پایین‌تر از این نقطه باشد، سنسور قادر به تشخیص آن نخواهد بود. محل نصب استاندارد معمولاً 60 تا 70 سانتی‌متر از کف کابین است.
فتوسل پرده‌ای (Light Curtain)	این سنسور کل ورودی درب را از کف تا سقف (یا ناحیه تعیین‌شده) با پرتوهای پرتراکم پوشش می‌دهد. دقت تشخیص بسیار بالاتری نسبت به نوع نقطه‌ای دارد و احتمال گیر کردن مسافر را به حداقل می‌رساند.

چه عواملی باعث خرابی فتوسل آسانسور می‌شود؟

خرابی یا اختلال عملکرد فتوسل می‌تواند ناشی از عوامل محیطی، مکانیکی، یا الکتریکی باشد. این اختلالات مانع بسته شدن صحیح درب یا تشخیص نادرست موانع می‌شوند.

علت خرابی	شرح دقیق
کثیفی و انسداد لنزها	تجمع گرد و غبار، آلودگی، لکه رنگ، یا خراش روی لنزهای فرستنده و گیرنده، مانع انتقال صحیح پرتوهای مادون قرمز می‌شود. اجسام خارجی کوچک (مانند برچسب چمدان) نیز می‌توانند مسیر پرتو را مسدود کنند.
عدم تراز بودن سنسورها (Misalignment)	اگر فرستنده و گیرنده به طور دقیق در یک راستا نباشند، سیستم نمی‌تواند پرتوها را به درستی دریافت کند. نصب سنسورها باید به گونه‌ای باشد که TX و RX در یک صفحه قرار گیرند.
مشکلات سیم‌کشی و برق	اتصالات شل، سیم‌های فرسوده، آسیب‌دیده یا دارای قطعی داخلی در کابل (مانند کابل لبه آشکارساز). ولتاژ نامناسب یا قطعی برق 24 ولت.
تداخل نور محیطی (Interference)	نور شدید خورشید (به ویژه در آسانسورهای شیشه‌ای) یا سایر منابع نوری با طول موج مشابه (مانند روشنایی پس‌زمینه آسانسور) می‌تواند عملکرد گیرنده را مختل کند. تداخل الکترومغناطیسی (EMC) نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
فرسودگی قطعات و آسیب فیزیکی	خرابی لوله فرستنده مادون قرمز (Infrared Emission Tube) بر اثر تحریک مکرر جریان، یا کاهش تدریجی حساسیت سنسورها به مرور زمان. ضربه دیدن و آسیب به غلاف فتوسل که سایه ایجاد می‌کند.

عیب یابی فتوسل آسانسور

برای عیب‌یابی فتوسل یا پرده نوری، دنبال کردن یک روش گام به گام و بررسی وضعیت‌های مختلف سنسورها ضروری است. در سیستم‌های کنترل مدرن، کدهای خطا می‌توانند به شناسایی مشکل کمک کنند.

روش‌های تشخیص عملکرد فتوسل

بازرسی چشمی: ابتدا باید به دنبال آسیب فیزیکی، کثیفی روی لنزها، یا عدم تراز بودن سنسورها باشید.
بررسی نشانگرهای LED: بسیاری از سنسورها دارای نشانگرهای LED هستند که وضعیت عملکرد را نشان می‌دهند.

◦ اگر درب بسته نمی‌شود و نشانگر گیرنده (RX) خاموش، کم‌نور، یا چشمک‌زن آهسته است، احتمالاً سنسورها تراز نیستند یا کابل‌ها قطع شده‌اند.

◦ اگر درب بسته نمی‌شود و LED مربوط به خطا (اغلب قرمز) روشن است، به این معنی است که مانعی مسیر را مسدود کرده، سنسورها کثیف هستند، یا فاصله آن‌ها بیشتر از حد مجاز است.

تست عملکردی: با استفاده از یک شیء مات (مانند میله تست) پرتوهای مادون قرمز را در طول مسیر قطع کنید؛ درب باید بلافاصله متوقف و باز شود.
تست مادون قرمز (IR) با دوربین: می‌توانید با دوربین گوشی همراه، فرستنده را بررسی کنید. اگر نور مادون قرمز (که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود) ضعیف یا وجود نداشته باشد، IR LED احتمالاً خراب است.

5. بررسی کدهای خطا: در برخی تابلوهای فرمان، کد PH (Photocell Active) می‌تواند نشان‌دهنده فعال شدن فتوسل کابین در حالت بسته شدن درب باشد و مانع حرکت آسانسور شود.

جدول عیب‌یابی بر اساس وضعیت درب وLED

مشکل مشاهده شده	وضعیت LED مربوط به خطا (مثلاً قرمز)	علت احتمالی	راه‌حل عیب‌یابی
درب بسته نمی‌شود	خاموش (وضعیت عادی)	قطعی برق 24V یا خرابی کابل. سیگنال خروجی از کنترلر قطع شده است. کنترلر پاسخ نمی‌دهد.	بررسی ولتاژ 24 ولت و اتصالات الکتریکی. تست پاسخ‌دهی کنترلر.
درب بسته نمی‌شود	روشن (وضعیت خطا/مانع)	سنسورها کثیف یا مسدود هستند. فاصله بین TX و RX بیش از حد مجاز است. تراز نبودن شدید سنسور.	تمیز کردن لنزها و بررسی دقیق مسیر پرتوها. تنظیم مجدد تراز سنسورها.
درب به صورت متناوب باز و بسته می‌شود	(اغلب به سرعت تغییر می‌کند)	گیر کردن مانع در فتوسل یا لبه ایمنی مکانیکی. آسیب داخلی کابل گیرنده/فرستنده. تداخل EMC یا نور محیط.	بررسی تداخلات و سیم‌کشی. اگر درب در سرعت پایین بسته می‌شود، باید مانع مسدود کننده Light Curtain بررسی شود.
عملکرد نادرست فتوسل	LEDها نرمال هستند، اما درب باز نمی‌شود.	اتصال نادرست جعبه کنترل، یا آسیب به خروجی رله/ترایود در گیرنده (RX).	بررسی اتصال صحیح سیم‌کشی فتوسل به کنترلر.

تعمیر چشمی آسانسور

تعمیر چشمی آسانسور شامل رفع علل اصلی خرابی مانند کثیفی، تراز نبودن و مشکلات سیم‌کشی است. در صورت فرسودگی قطعات اصلی، تعویض راه‌حل نهایی خواهد بود.

نوع خرابی	راه‌حل تعمیر و نگهداری
کثیفی و گرد و غبار	لنزهای سنسور باید به طور منظم با پارچه نرم و بدون پرز تمیز شوند. از مواد شیمیایی ساینده که به سطح لنز آسیب می‌زنند، خودداری کنید.
عدم تراز بودن (Misalignment)	فرستنده و گیرنده باید تنظیم شوند تا دقیقاً در یک راستا قرار گیرند. تثبیت سنسورها با بست یا نگهدارنده‌های محکم برای جلوگیری از ناهماهنگی مجدد حیاتی است.
خرابی سیم‌کشی	اتصالات سست و شل را محکم کنید. سیم‌های آسیب‌دیده یا دارای قطعی را فوراً تعویض کنید. اطمینان از اتصال زمین (Grounding) خوب برای جلوگیری از تداخل EMC مهم است.
فرسودگی یا آسیب قطعات داخلی	اگر عیب‌یابی‌های اساسی موفقیت‌آمیز نبود (مثلاً نور IR ضعیف است)، باید سنسور مادون قرمز آسیب‌دیده یا کل واحد فرستنده/گیرنده را تعویض کرد. استفاده از قطعات جایگزین باکیفیت بالا توصیه می‌شود.
ریست کردن سنسور (Reset)	در برخی موارد، سیستم ممکن است نیاز به ریست داشته باشد. این کار معمولاً با قطع و وصل مجدد برق یا استفاده از دکمه ریست روی دستگاه انجام می‌شود.

توجه مهم: تعمیرات پیچیده، به ویژه مشکلات الکترونیکی یا تنظیم مجدد درایو، باید توسط تکنسین متخصص و دارای مجوز انجام شود. انجام اقدامات ایمنی اولیه مانند قطع کامل برق آسانسور قبل از هرگونه بازرسی حیاتی است.

خطرات احتمالی در صورت خرابی فتوسل آسانسور

خرابی فتوسل یک مسئله صرفاً عملیاتی نیست، بلکه یک خطر جدی ایمنی محسوب می‌شود. فتوسل یکی از اولین اقدامات ایمنی برای مسافران است.

خطر احتمالی	شرح پیامدها
آسیب جانی به مسافران	اگر سنسور خراب شود، قادر به تشخیص مسافران (به ویژه کودکان، سالمندان و افرادی که بار حمل می‌کنند) در ناحیه درب نخواهد بود و درب با سرعت روی آن‌ها بسته می‌شود، که منجر به جراحات جدی خواهد شد.
خروج آسانسور از سرویس	عملکرد نادرست فتوسل می‌تواند باعث شود درب به طور مداوم باز و بسته شود (عملکرد کاذب)، یا از بسته شدن کامل درب جلوگیری کند، که نتیجه آن از کار افتادن آسانسور و محبوس شدن مسافران است.
خطر نقص فنی سیستم ایمنی	در صورت خرابی فتوسل، بار ایمنی بر دوش مکانیزم‌های دیگر مانند لبه ایمنی مکانیکی یا محدودکننده نیروی درب می‌افتد. اگر فتوسل درست کار نکند، درب ممکن است با اشیاء برخورد کرده و به مکانیزم درب و موتور آسیب برساند.
عدم انطباق با مقررات	فتوسل‌ها باید با استانداردها و مقررات ایمنی مانند ANSI-ASME A17.1 مطابقت داشته باشند. نقص در عملکرد فتوسل می‌تواند منجر به نقض این مقررات و افزایش مسئولیت قانونی برای مدیران ساختمان شود.

سوالات متداول (FAQ)

فتوسل آسانسور چه نقشی در ایمنی آسانسور دارد؟
فتوسل یک سنسور ایمنی حیاتی است که با استفاده از پرتوهای مادون قرمز، وجود اشیا یا افراد را در مسیر بسته شدن درب تشخیص می‌دهد. این تشخیص باعث توقف یا معکوس شدن حرکت درب می‌شود تا از بروز حوادث و آسیب جانی جلوگیری شود.
چگونه می‌توانم بفهمم که آیا فتوسل من خراب است یا فقط کثیف؟
اگر درب به صورت تصادفی و بی‌دلیل باز یا بسته می‌شود، یا اصلاً بسته نمی‌شود، ممکن است به دلیل کثیفی یا تراز نبودن باشد. نشانگرهای LED روی گیرنده (RX) را بررسی کنید. اگر پس از تمیز کردن سنسورها با یک پارچه نرم و اطمینان از تراز بودن آن‌ها (چراغ ثابت)، مشکل همچنان وجود داشت، احتمالاً سنسور خراب است و نیاز به تعویض دارد.
آیا خودم می‌توانم فتوسل آسیب‌دیده را تعمیر کنم؟
شما می‌توانید مشکلات ساده مانند کثیفی لنز یا ریست کردن سیستم را خودتان حل کنید. با این حال، مشکلات پیچیده‌تر مانند خرابی‌های الکتریکی، ناهماهنگی درایو، یا پارگی کابل‌های داخلی، نیاز به تخصص و ابزار دقیق (مانند مولتی‌متر) و مجوزهای لازم دارند و باید توسط تکنسین مجرب انجام شوند.
نگهداری پیشگیرانه از فتوسل شامل چه مواردی است؟
نگهداری پیشگیرانه کلید طول عمر و عملکرد بهینه است. اقدامات ضروری شامل بازرسی چشمی روزانه، تمیز کردن هفتگی سطوح سنسورها، بررسی ماهانه تراز و تست عملکرد سنسورها نسبت به موانع است.
کد خطای PH در تابلو فرمان به چه معناست؟
کد خطای PH (در برخی سیستم‌ها) به معنای فعال بودن فتوسل درب (Door Photocell Active) است. این خطا نشان می‌دهد که فتوسل در حین تلاش آسانسور برای بستن درب فعال شده و مانع از بسته شدن درب گردیده است. برای رفع این خطا، باید مطمئن شوید که مانعی وجود ندارد یا سنسورها تمیز و تراز هستند.