آسانسور از چه سالی وارد ایران شد؟

آسانسور از چه سالی وارد ایران شد؟ این پرسشی است که بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ فناوری و معماری مطرح می‌کنند. آسانسور که امروزه بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی شهری است، در ابتدا به‌عنوان وسیله‌ای تجملی و نمایشی وارد کشور شد. نخستین بار در دوران ناصرالدین شاه قاجار، آسانسور در کاخ گلستان نصب گردید تا نشانه‌ای از پیشرفت و مدرنیته باشد. با گذر زمان و افزایش آپارتمان‌سازی، آسانسور از یک وسیله لوکس به ضرورتی حیاتی در معماری و شهرسازی ایران تبدیل شد. در ادامه تاریخچه آسانسور در ایران و جهان بررسی میشود.

اولین آسانسور در جهان به چه صورت بود؟

اولین آسانسور در جهان به شکل ابتدایی در رم باستان و برای جابه‌جایی حیوانات در کولوسئوم استفاده می‌شد. این دستگاه‌ها با نیروی انسانی کار می‌کردند و بیشتر جنبه نمایشی داشتند. اما نقطه عطف اصلی در قرن هجدهم رخ داد، زمانی که برای لویی پانزدهم در کاخ ورسای وسیله‌ای موسوم به «صندلی پرنده» ساخته شد. با آغاز انقلاب صنعتی و اختراع سیستم‌های بخار و هیدرولیک، آسانسورها به مرور ایمن‌تر و کاربردی‌تر شدند. این روند در نهایت منجر به ظهور آسانسورهای مسافربری مدرن در قرن نوزدهم گردید.

پدر آسانسور ایران که بود؟

به نقل از سایت ویکی پدیا هوشنگ خانشقاقی به‌عنوان پدر آسانسور ایران شناخته می‌شود. او در دهه ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ با ساخت اولین آسانسور الکتریکی ایرانی نقش مهمی در بومی‌سازی این صنعت ایفا کرد. در آن زمان تأمین آسانسورهای خارجی هزینه‌بر و دشوار بود، اما خانشقاقی با استفاده از ابزارهای باقی‌مانده از جنگ جهانی دوم موفق شد آسانسوری کارآمد طراحی و نصب کند. ابتکار او نقطه آغاز تولید داخلی آسانسور در کشور بود و راه را برای شکل‌گیری شرکت‌ها و کارخانه‌های ایرانی در این حوزه هموار کرد.

اولین آسانسور در ایران در کجا نصب شد؟

اولین آسانسور در ایران در زمان ناصرالدین شاه قاجار و در کاخ گلستان نصب شد. این آسانسور بیشتر جنبه تجملی داشت و برای نشان دادن قدرت و پیشرفت استفاده می‌شد. بعدها در دوران احمدشاه قاجار، انگلیسی‌ها در پالایشگاه نفت آبادان بالابرهایی نصب کردند، اما این وسایل دوام چندانی نداشتند. در دوران پهلوی اول نیز آسانسورهای مکانیکی در برخی ساختمان‌های مهم تهران مانند موزه ایران باستان و کتابخانه ملی نصب شدند که آغاز کاربرد گسترده‌تر آسانسور در ایران محسوب می‌شود.

نگاهی به تاریخچه آسانسور در ایران

تاریخچه آسانسور در ایران پر از فراز و نشیب است. از قاجار تا پهلوی، آسانسور به‌تدریج وارد کاخ‌ها، ساختمان‌های دولتی و سپس آپارتمان‌های مسکونی شد. در دهه ۱۳۳۰ با گسترش ساخت‌وساز در تهران، نیاز به آسانسور بیشتر شد و شرکت‌های خارجی مانند شیندلر وارد ایران شدند. در سال ۱۳۵۳ نخستین کارخانه بزرگ تولید آسانسور به نام «ایران شیندلر» در قزوین تأسیس شد. پس از انقلاب اسلامی و دوران جنگ، صنعت آسانسور دچار وقفه شد اما دوباره با تلاش شرکت‌های داخلی رونق گرفت و اکنون ایران به یکی از تولیدکنندگان معتبر در منطقه تبدیل شده است. شرکت‌های داخلی امروز با طراحی و تولید کابین آسانسور مدرن، استانداردهای جهانی را به ساختمان‌های ایرانی آورده‌اند.

نقش ارمنی‌ها در صنعت آسانسور ایران

با ورود آسانسور به ایران، صنعتگران ارمنی سهم بزرگی در توسعه این صنعت ایفا کردند. در سال ۱۳۴۵ (۱۹۶۶ میلادی) اوکسن الکسانی بزرگ نخستین کارگاه تولید درب و کابین آسانسور را با الگوگیری از شرکت‌های اروپایی تأسیس کرد. پس از او، مرحوم گالستان عیوضیان و چند شرکت کوچک دیگر با استفاده از تجهیزات موجود، تولید قطعات آسانسور را در ایران آغاز نمودند. این تلاش‌ها باعث شد صنعت آسانسور ایران از حالت کاملاً وارداتی فاصله بگیرد و به سمت خودکفایی و تولید بومی حرکت کند.

• اوکسن الکسانی بزرگ → تأسیس نخستین کارگاه تولید درب و کابین آسانسور (۱۳۴۵).
• گالستان عیوضیان → ادامه تولید قطعات آسانسور با امکانات محدود.
• شرکت‌های کوچک ارمنی → گسترش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات.

ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران

در میانه دهه ۱۳۴۰، وزارت مسکن و شهرسازی تصمیم گرفت برای پاسخ به نیاز روزافزون شهرک‌های مسکونی، نخستین کارخانه تولید آسانسور در ایران را ایجاد کند. این پروژه در سال ۱۳۵۳ (۱۹۷۴ میلادی) به نتیجه رسید و کارخانه ایران شیندلر در شهرک صنعتی البرز قزوین افتتاح شد. ظرفیت اولیه آن ۴۰۰ دستگاه آسانسور در سال بود و تحت لیسانس شرکت شیندلر سوئیس فعالیت می‌کرد. این مجموعه علاوه بر تولید، دوره‌های آموزشی عملی و تئوری برای متخصصان ایرانی برگزار کرد. ایران شیندلر به عنوان نقطه عطفی در تاریخ آسانسورسازی کشور و بنیانگذار صنعت مدرن آسانسور در ایران شناخته می‌شود. در ادامه تصویر اولین شاسی کلید اسانسور تولید ایران را مشاهده میکنید.

• سال ۱۳۴۵ → آغاز برنامه‌ریزی توسط وزارت مسکن و شهرسازی.
• سال ۱۳۵۳ → افتتاح کارخانه ایران شیندلر در شهرک صنعتی البرز قزوین.
• ظرفیت اولیه: تولید ۴۰۰ دستگاه آسانسور در سال.
• همکاری تحت لیسانس شرکت شیندلر سوئیس.
• برگزاری دوره‌های آموزشی برای تربیت متخصصان ایرانی.

آسانسور در ایران بعد از انقلاب

پس از انقلاب اسلامی و به‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی، صنعت آسانسور با مشکلاتی چون خروج کارشناسان خارجی و محدودیت واردات مواجه شد. بسیاری از شرکت‌های خارجی فعال در ایران تعطیل شدند. با این حال، پس از پایان جنگ و رونق دوباره ساخت‌وساز، شرکت‌های ایرانی توانستند به تدریج جایگزین شوند و تولید کابین، درب و حتی موتورهای آسانسور را آغاز کنند.
امروزه برندهای داخلی مانند پارسیان سیستم رو، یاران، پرگاس، الکو و فرشباف در زمینه تولید موتور گیربکس، تجهیزات الکترونیکی و کابین آسانسور فعالیت دارند. این شرکت‌ها با تکیه بر فناوری‌های پیشرفته و رعایت استانداردهای بین‌المللی، محصولات باکیفیت و رقابتی را به بازار عرضه کرده‌اند و سهم بزرگی در خودکفایی کشور ایفا می‌کنند.

• خروج کارشناسان خارجی و توقف فعالیت برخی شرکت‌های بین‌المللی.
• محدودیت شدید در واردات قطعات آسانسور.
• شروع تولید داخلی توسط شرکت‌های ایرانی.
• شکل‌گیری برندهای داخلی: پارسیان سیستم رو، یاران، پرگاس، الکو، فرشباف.
• توسعه موتورهای گیربکس، کابین و تجهیزات الکترونیکی با استانداردهای بین‌المللی.

انواع بالابر مسکونی

انواع آسانسور مسکونی شامل مدل‌های کابلی، هیدرولیکی، پنوماتیک و بدون موتورخانه (MRL) می‌شود. آسانسورهای کابلی بیشترین کاربرد را در ساختمان‌های چندطبقه دارند و از نظر هزینه مقرون‌به‌صرفه هستند. آسانسورهای هیدرولیکی بیشتر در ساختمان‌های کوتاه‌مرتبه استفاده می‌شوند و نیاز به چاهک دارند. آسانسورهای پنوماتیک با مکش هوا کار می‌کنند و گزینه‌ای مناسب برای خانه‌های ویلایی محسوب می‌شوند. در سال‌های اخیر آسانسورهای شیشه‌ای و لوکس نیز در ویلاها و آپارتمان‌های مدرن محبوبیت یافته‌اند و علاوه بر کاربرد، ارزش زیبایی ساختمان را افزایش می‌دهند.

قیمت آسانسور خانگی

قیمت آسانسور خانگی به عوامل متعددی مانند نوع سیستم، برند، ظرفیت، تعداد طبقات و امکانات جانبی بستگی دارد. آسانسورهای پنوماتیک و بدون موتورخانه معمولاً ارزان‌تر هستند و نصب ساده‌تری دارند. موتورهای تولید داخل نیز به‌دلیل قیمت پایین‌تر نسبت به برندهای خارجی محبوبیت یافته‌اند. امکاناتی مانند درایوهای بازیاب انرژی، پنل‌های لمسی یا طراحی سفارشی کابین می‌توانند هزینه نهایی را افزایش دهند. به‌طور کلی، قیمت آسانسور خانگی در سال‌های اخیر کاهش یافته و دسترسی به آن برای خانواده‌ها آسان‌تر شده است. برای خرید درب اتوماتیک آسانسور اینجا کلیک کنید.

همه چیز درباره آسانسور

آسانسور یکی از مهم‌ترین اختراعات بشر در حوزه مهندسی و معماری است که از زمان اختراع سیستم ایمنی الیشا اوتیس تاکنون، دگرگونی‌های چشمگیری داشته است. این وسیله که ابتدا تنها برای جابه‌جایی بار به‌کار می‌رفت، امروز به یک فناوری پیچیده، هوشمند و زیست‌محیطی تبدیل شده است. تکامل آسانسور از مدل‌های بخار و هیدرولیک قدیمی تا نمونه‌های بدون موتورخانه و حتی آسانسورهای الکترومغناطیسی بدون کابل، نشان‌دهنده پیشرفت حیرت‌انگیز صنعت ساختمان است.

تکامل فناوری آسانسور در جهان از بخار تا هوش مصنوعی

ابتدا آسانسورها با نیروی بخار یا فشار آب کار می‌کردند و محدودیت‌های زیادی داشتند. اما با ورود نیروی برق در قرن نوزدهم، تحولی بزرگ در صنعت آسانسور رخ داد. از همان زمان تا امروز، سیستم‌های کنترل، موتورهای قدرتمند و طراحی‌های مهندسی باعث شدند آسانسور از یک وسیله ابتدایی به فناوری‌ای پیچیده و مطمئن تبدیل شود. امروزه آسانسورها با بهره‌گیری از اینترنت اشیا و هوش مصنوعی نه‌تنها حمل‌ونقل عمودی را آسان می‌کنند بلکه تجربه‌ای مدرن و راحت برای کاربران فراهم می‌سازند.

اطلاعات فنی بالابر

اطلاعات فنی آسانسور شامل بررسی اجزای اصلی مانند موتور، کابین، وزنه تعادل و سیستم ترمز اضطراری است. هر آسانسور بر اساس ظرفیت، سرعت و نوع کاربری طراحی می‌شود. آسانسورهای مسافربری معمولاً سرعتی بین ۱ تا ۳ متر بر ثانیه دارند، در حالی که آسانسورهای باری ظرفیت چندین تن را جابه‌جا می‌کنند. سیستم‌های ایمنی مانند گاورنر و بافرها برای جلوگیری از سقوط و کاهش ضربه ضروری هستند. همچنین استفاده از موتورهای گیربکس یا گیرلس بسته به نیاز ساختمان انتخاب می‌شود و تأثیر زیادی بر راندمان و مصرف انرژی دارد.

آسانسورهای الکتریکی نقطه آغاز مدرن سازی

ورود آسانسورهای الکتریکی در سال ۱۸۸۰ توسط ورنر فون زیمنس آغازگر دوره‌ای نوین بود. این نوع آسانسور با استفاده از موتورهای برقی به‌سرعت جایگزین سیستم‌های بخار و هیدرولیک اولیه شد. چند سال بعد شرکت اوتیس نخستین آسانسور دکمه‌ای یا خودکار را معرفی کرد که انقلابی در دسترسی به ساختمان‌های مرتفع بود. این فناوری پایه‌ای برای ساخت آسمان‌خراش‌ها شد و به شهرها امکان توسعه عمودی داد.

• آسانسورهای کششی (Traction Elevators)

سیستم کششی پرکاربردترین نوع آسانسور در جهان است. در این مدل، کابین و وزنه تعادل توسط کابل‌های فولادی به یکدیگر متصل هستند و حرکت با چرخش قرقره موتور تأمین می‌شود. اصطکاک کابل‌ها با شیارهای قرقره باعث پایداری حرکت می‌شود. این نوع آسانسور به دلیل سرعت بالا و قابلیت نصب در ساختمان‌های بلند، استاندارد اصلی در برج‌ها و آپارتمان‌ها محسوب می‌شود.

• آسانسور کششی گیرلس (Gearless)

در این سیستم، موتورهای قدرتمند با سرعت پایین مستقیماً حرکت کابل‌ها را کنترل می‌کنند. این طراحی موجب حرکت نرم‌تر، صدای کمتر و سرعت بسیار بالا می‌شود و به همین دلیل برای آسمان‌خراش‌ها بهترین انتخاب است.

• آسانسور کششی گیربکس دار (Geared)

مدلی اقتصادی‌تر که در آن موتور پرسرعت به کمک گیربکس حرکت را به کابل‌ها منتقل می‌کند. این نوع آسانسور تنوع زیادی در ظرفیت و سرعت دارد و برای ساختمان‌های میان‌طبقه گزینه‌ای ایده‌آل است.

سیستم های کنترل آسانسور؛ از Ward-Leonard تا ریزپردازنده‌ها

کنترل آسانسور یکی از بخش‌های مهم در تکامل آن بوده است. در گذشته از سیستم Ward-Leonard (ژنراتور-موتور) استفاده می‌شد که به دلیل پیچیدگی و مصرف بالا تنها چند دهه کاربرد داشت. بعدها فناوری‌های SCR و VVVF جایگزین شدند که امکان کنترل دقیق ولتاژ و فرکانس را فراهم می‌کردند. امروزه تقریباً تمام آسانسورهای مدرن از ریزپردازنده‌ها برای مدیریت حرکت، ایمنی و صرفه‌جویی در انرژی استفاده می‌کنند.

• آسانسورهای هیدرولیک (Hydraulic Elevators)

این نوع آسانسورها با فشار روغن هیدرولیک در سیلندرها کار می‌کنند و برای ساختمان‌های کوتاه تا متوسط بسیار مناسب هستند. در نوع مستقیم، پیستون از زیر کابین را بالا می‌برد و نیاز به حفاری عمیق دارد. نوع طناب‌دار امکان جابه‌جایی در مسافت بیشتر را بدون سیلندر عمیق فراهم می‌کند. همچنین مدل بدون چاهک که در دهه ۱۹۷۰ معرفی شد، برای ساختمان‌هایی با محدودیت فضایی گزینه‌ای ایده‌آل بود. هرچند سرعت آن‌ها نسبت به کششی کمتر است، اما به دلیل حرکت نرم و نصب آسان همچنان محبوبیت دارند.

• آسانسورهای پنوماتیک (Pneumatic Elevators)

آسانسورهای پنوماتیک یا خلأ با استفاده از مکش و فشار هوا کار می‌کنند و به دلیل طراحی خاص خود به موتورخانه یا چاهک نیاز ندارند. این سیستم بیشتر در ویلاها و ساختمان‌های دو تا سه طبقه نصب می‌شود. ظرفیت آن‌ها معمولاً محدود به یک تا سه نفر است، اما نصب سریع، ظاهر مدرن و هزینه نسبتاً پایین باعث شده انتخاب محبوبی برای خانه‌های مسکونی لوکس باشند.

• آسانسورهای بدون موتورخانه (MRL – Machine Room-Less)

یکی از تحولات مهم در صنعت آسانسور، معرفی آسانسورهای MRL در سال ۱۹۹۶ توسط شرکت KONE بود. در این طراحی، موتور و تابلو فرمان در فضای چاه آسانسور نصب می‌شوند و دیگر نیازی به اتاق موتورخانه جداگانه وجود ندارد. این نوآوری علاوه بر صرفه‌جویی در فضا، باعث کاهش هزینه‌های ساخت ساختمان نیز شد و امروز در بسیاری از پروژه‌های مدرن استفاده می‌شود.

• پیشرانش الکترومغناطیسی؛ آینده آسانسورهای بدون کابل

شرکت ThyssenKrupp آلمان با معرفی فناوری MULTI تحولی عظیم در حمل‌ونقل عمودی ایجاد کرد. این سیستم از پیشرانش الکترومغناطیسی به‌جای کابل استفاده می‌کند و آسانسور را قادر می‌سازد علاوه بر حرکت عمودی، به‌صورت افقی نیز جابه‌جا شود. بازده انرژی این فناوری تا ۶۰ درصد بالاتر از مدل‌های سنتی است و در آینده‌ای نزدیک می‌تواند به استانداردی جهانی تبدیل شود.

• آسانسورهای هوشمند و سبز (Smart & Green Elevators)

امروزه آسانسورها تنها وسیله‌ای برای جابه‌جایی نیستند؛ آن‌ها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی (AI) و اینترنت اشیا (IoT) به سیستم‌هایی هوشمند تبدیل شده‌اند. این فناوری‌ها امکان مدیریت ترافیک، تشخیص خرابی پیش از وقوع و کاهش مصرف انرژی را فراهم می‌کنند. همچنین سیستم‌های سبز با استفاده از انرژی خورشیدی و طراحی‌های کم‌مصرف، اثرات زیست‌محیطی آسانسورها را به حداقل می‌رسانند.

فناوری های نوین در آسانسور

یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های اخیر، استفاده از درایوهای بازتولید انرژی است که انرژی جنبشی حرکت آسانسور را به برق تبدیل و به شبکه ساختمان بازمی‌گردانند و تا ۳۰ درصد در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کنند. همچنین موتورهای سنکرون مغناطیس دائم (PMSM) به دلیل راندمان بالا، حرکت نرم و صدای بسیار کم به استاندارد جهانی تبدیل شده‌اند. در کنار این نوآوری‌ها، آسانسورهای دوستدار محیط‌زیست با روغن‌های زیست‌تخریب‌پذیر و کنترل‌های بدون تماس نیز معرفی شده‌اند که علاوه بر بهداشت عمومی، تجربه‌ای مدرن برای کاربران فراهم می‌کنند.

کلام آخر

تاریخچه آسانسور در ایران، روایتی از ورود یک فناوری لوکس به عرصه‌ای حیاتی در معماری و زندگی شهری است. از نخستین آسانسور نصب‌شده در کاخ گلستان دوران قاجار، تا راه‌اندازی کارخانه ایران شیندلر و نقش پررنگ صنعتگران ارمنی و پیشگامانی مانند هوشنگ خانشقاقی، این مسیر نشان‌دهنده تلاش مداوم برای بومی‌سازی و توسعه صنعت آسانسور است. پس از انقلاب، با وجود محدودیت‌ها و خروج شرکت‌های خارجی، برندهای داخلی توانستند با تولید موتور، کابین و تجهیزات الکترونیکی جایگاه مهمی در بازار به دست آورند.

در سطح جهانی نیز آسانسور از بالابرهای ابتدایی رم باستان تا سیستم‌های هوشمند و سبز امروزی، تحولات چشمگیری را پشت سر گذاشته است. فناوری‌هایی مانند پیشرانش الکترومغناطیسی، درایوهای بازتولید انرژی و موتورهای سنکرون مغناطیس دائم، آینده‌ای پایدار و کارآمد را برای این صنعت رقم می‌زنند.

به‌طور کلی، آسانسور دیگر صرفاً وسیله‌ای برای جابه‌جایی نیست؛ بلکه نمادی از نوآوری، ایمنی، صرفه‌جویی در انرژی و هماهنگی با سبک زندگی مدرن محسوب می‌شود. ایران نیز با اتکا به توان داخلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، توانسته بخشی از این مسیر جهانی را همگام طی کند.